Των Μαρίνα Τσακλιάδου και Μάριαν Αγγελίδου*
Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες ολοένα και περισσότερων περιστατικών εκφοβισμού μεταξύ παιδιών σχολικής ηλικίας. Ο σχολικός εκφοβισμός – ή αλλιώς bullying, είναι ένα φαινόμενο το οποίο διαδραματίζεται συνήθως στο σχολείο και στη γειτονιά ταυτόχρονα. Τα τελευταία χρόνια, με την αύξηση της χρήσης του διαδικτύου από τους νέους, βλέπουμε αντίστοιχα έντονα φαινόμενα εκφοβισμού και μέσω διαδικτύου. Καθώς οι γειτονιές και τα σχολεία αποτελούν κοινό τόπο για την κοινωνικοποίηση των παιδιών, ο εκφοβισμός μπορεί να έχει ως σημείο εκκίνησης τόσο το ένα, όσο και το άλλο πλαίσιο. Μπορεί δηλαδή ένα παιδί να γίνει θύμα στη γειτονιά του και η κατάσταση αυτή να συνεχίζεται και στο σχολικό του πλαίσιο, στο διαδίκτυο ή αντίστροφα.
Το κοινωνικό και το οικογενειακό πλαίσιο παίζουν ταυτόσημο ρόλο ως παράγοντες γέννησης του bullying. Πολλές σύγχρονες έρευνες αναδεικνύουν πλέον τη συσχέτιση της βίας ή/και της παραμέλησης των παιδιών μέσα στην οικογένεια με το bullying στη γειτονιά και το σχολείο. Άξιο προσοχής, από κοινωνικής σκοπιάς, είναι ότι όταν τα παιδιά παρατηρούν πως διάφορες μορφές κυριαρχικής συμπεριφοράς ανταμείβονται, αντί να λειτουργούν ως παραδείγματα αποφυγής, τότε αυτές οι συμπεριφορές τείνουν να υιοθετούνται. Μπορούμε όλοι και όλες να φέρουμε στο μυαλό μας απλά παραδείγματα στα οποία άνθρωποι αδικούνται ή δεν χαίρουν ισότιμης συμπεριφοράς από συστήματα ή/και υπηρεσίες χωρίς να υπάρχουν οι αντίστοιχες επιπτώσεις προς αυτές.
Ο εκφοβισμός είναι ένα ανησυχητικό φαινόμενο το οποίο είναι εξαιρετικά πιθανό να έχει βαθιές και μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στα παδιά, την οικογένεια, αλλά και τις εκάστοτε κοινωνικές ομάδες. Τα θύματα bullying βιώνουν συχνά χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, αγχώδεις ή άλλες ψυχικές διαταραχές οι οποίες μπορεί να συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή. Το άτομο γίνεται ευάλωτο και πολλές φορές υιοθετεί μη προσαρμοστικές συμπεριφορές αφού υπονομεύεται το αίσθημα της αυτοαξίας και του ανήκειν. Πολύ συχνά, για να καλύψουν ακριβώς αυτό το κενό, τα θύματα εκφοβισμού δημιουργούν ομάδες-συμμορίες, μέσα από τις οποίες συγκεντρώνουν την απαραίτητη για αυτά δύναμη, αξία και κυρίως- ταυτότητα.
Ο κύκλος του εκφοβισμού μπορεί να σπάσει.
Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα που υπήρξαν θύματα εκφοβισμού στην παιδική τους ηλικία, ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν παρόμοια συμπεριφορά αργότερα στη ζωή τους. Υπάρχουν ενδοψυχικοί μηχανισμοί αντιμετώπισης του τραύματος που μπορεί να έχει επιφέρει το bullying σε ένα άτομο, βάσει των οποίων αντικατοπτρίζονται οι επιθετικές συμπεριφορές. Πιο συγκεκριμένα, το θύμα ταυτίζεται με τον εκφοβιστή με συνέπεια να εκδηλώνει την ίδια συμπεριφορά ως τρόπο ανάκτησης της αίσθησης ελέγχου και εξουσίας.
Από την άλλη πλευρά, έχει επίσης αναδειχθεί ερευνητικά ότι πολλά από τα θύματα τα οποία είχαν υποστηρικτικά πλαίσια αναφοράς, επέδειξαν αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα στις αντιξοότητες της ζωής τους αργότερα. Άλλα θύματα εκφοβισμού διοχέτευσαν τον πόνο από την εμπειρία τους σε δράσεις ακτιβισμού και δικηγορίας για την προάσπιση δικαιωμάτων. Τα παραδείγματα ψυχικής ανθεκτικότητας θα πρέπει να αξιοποιηθούν και να αναδειχθούν, τόσο πρακτικά όσο και ερευνητικά, για την δημιουργία καλών πρακτικών για την υποστήριξη των νέων σήμερα.
Για να σπάσει ο κύκλος οι προσπάθειες πρέπει να είναι ατομικές, συλλογικές και συστημικές. Είναι απαραίτητο να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τον εκφοβισμό ως φαινόμενο με αφετηρία και τα τρία αυτά σημεία και να χαράξουμε κοινή στρατηγική για να δούμε πραγματικά και μετρήσιμα αποτελέσματα.
Με συντονισμένες πολιτικές ενίσχυσης ή και δημιουργίας των συμβουλευτικών υπηρεσιών στα σχολείο, στην κοινότητα, με δράσεις πρόληψης σε όλα τα κοινωνικά και εκπαιδευτικά πλαίσια ο σκοπός μπορεί να επιτευχθεί.
Ως Hope For Children παραμένουμε στο πλευρό τόσο της σχολικής κοινότητας, του παιδιού και της οικογένειας, όσο και της πολιτείας ώστε να συμβάλουμε με το εξειδικευμένο προσωπικό και με την πολύχρονη πείρα στην υποστήριξη παιδιών και των οικογενειών τους. Αν κάποιος δέχεται ή γνωρίζει κάποιον που δέχεται σχολικό εκφοβισμό μπορεί να καλέσει στη Γραμμή Στήριξης 1466 που λειτουργεί ο Οργανισμός σε 24ωρη βάση για να λάβει καθοδήγηση ή και ψυχολογική στήριξη.
*Η Μαρίνα Τσακλιάδου είναι Συντονίστρια του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας και η Μάριαν Αγγελίδου είναι Συντονίστρια του Τμήματος Ψυχολογίας στο «Hope For Children» CRC Policy Center